Verborgen vrouwen

Vrijheid is niet voor iedereen vanzelfsprekend, ook niet in Nederland. Dat geldt onder andere voor zogeheten ‘verborgen vrouwen’: vrouwen die door hun partner en/of schoonfamilie gedwongen in een isolement gehouden worden. Hoewel dit strafbaar is, komt deze situatie nog te vaak voor. In deze handreiking vind je meer informatie over het signaleren van verborgen vrouwen. Ook vind je tips wat je als buitenstaander of hulpverlener kunt doen om ze te helpen.

Verborgen vrouwen zijn vrouwen die in een gedwongen isolement moeten leven van schoonfamilie en/of hun partner. Ze worden in hun bewegingsvrijheid beperkt; ze mogen slechts soms of zelfs helemaal nooit naar buiten. In de sociale wetenschappen wordt dit ‘negative social control’ genoemd.

Hoewel iedere situatie anders is, heeft Femmes for Freedom in grote lijnen vier categorieën verborgen vrouwen kunnen constateren:

Huwelijksmigranten. Deze vrouwen worden ook ‘importbruiden’ genoemd; hun aanstaande man die al in Nederland woont, laat ze overkomen uit het buitenland.
Nederlandse verborgen vrouwen. Dit gaat om vrouwen met een migratieachtergrond die hier geboren en getogen zijn, die door hun partner en/of schoonfamilie gecontroleerd en beperkt worden in hun vrijheid. Deze categorie kan verder onderverdeeld worden in:
A. Vrouwen van wie de man een migratieachtergrond heeft, maar die in Nederland is geboren.
B. Vrouwen van wie de man overkomt uit haar land van herkomst, een zogeheten ‘importbruidegom’. Als deze mannen overgaan tot het isoleren, controleren en eventueel opsluiten van hun vrouw, is dat vaak omdat ze zich bedreigd voelen in hun mannelijkheid.
C. Vrouwen die op latere leeftijd geïsoleerd, gecontroleerd, mishandeld en eventueel worden opgesloten omdat de man wegens ziekte afhankelijk is van de vrouw.
D. Er zijn ook mannelijke huwelijksmigranten die door hun vrouw en schoonfamilie gecontroleerd, opgesloten dan wel mishandeld worden. Dit gaat om een kleine groep.
Nederlandse verborgen vrouwen in het buitenland. Deze categorie kan verder onderverdeeld worden in:
A. Nederlandse vrouwen die hier geboren en getogen zijn, met een man in het buitenland trouwen en zich daar vestigen.
B. Nederlandse vrouwen die met hun Nederlandse partner remigreren naar hun land van herkomst en daar als verborgen vrouw eindigen.
C. Nederlandse vrouwen die in hun eentje remigreren, om in hun land van herkomst bij hun partner in te trekken.
Verborgen dochters. Ook ongehuwde, thuiswonende vrouwen die hier geboren en getogen zijn, kunnen ermee te maken krijgen dat ze steeds gecontroleerd worden, zich overal voor moeten verantwoorden of dat ze thuis worden opgesloten. Zowel vaders, broers als moeders kunnen hierbij daders zijn, uit angst dat de jonge vrouw ‘verwesterd’ of ‘onkuis’ gedrag vertoont of dat ze bijvoorbeeld een vriendje heeft. De jonge vrouwen mogen wel naar school en eventueel een bijbaan hebben, maar dit zijn de enige vrijheden die ze wordt toegestaan. Deze negatieve sociale controle en dwang kunnen leiden tot gedwongen achterlating, gedwongen huwelijken, eerwraak en andere geweldssituaties. Sommige verborgen dochters trouwen uit wanhoop met iemand om te ontsnappen aan de nare thuissituatie.

Verborgen vrouwen hebben vaak last van psychosomatische klachten: dit zijn lichamelijke klachten die een psychische oorzaak hebben. Ook komen depressies en angststoornissen vaak voor. Door hun situatie zijn verborgen vrouwen niet in staat om zich te ontwikkelen en mee te doen in de samenleving.

Verschillende niveaus

Een verborgen vrouw kampt met verschillende problemen, afhankelijk van de vorm en het niveau van de verborgenheid. We onderscheiden drie gradaties: ernstige, matige en lichte verborgenheid.

Onder ernstige verborgenheid verstaan we een situatie waarin een vrouw vrijwel nooit buiten komt: ze wordt daadwerkelijk opgesloten, of door intimidatie of dwang binnenshuis gehouden. Soms kan ze zelfs daar niet vrijelijk bewegen. Er kan gedacht worden aan uitbuiting, mensenhandel en gedwongen prostitutie, maar ook aan een echtgenoot en/of schoonfamilie die de vrouw dit aandoet op basis van een zeer traditioneel waardenpatroon.

Bij matige verborgenheid kan een vrouw slechts beperkt en nooit in haar eentje naar buiten. Haar isolement kan ontstaan door sociale controle, geweldssituaties, financiële afhankelijkheid van echtgenoot en/of schoonfamilie, of ze is niet in staat om te scheiden van haar partner - om wettelijke, religieuze of informele redenen. Ze zit thuis, eventueel met de kinderen, en zorgt voor het huishouden. Ook onderneemt ze geen activiteiten buitenshuis, zoals taallessen of een opleiding. Ze komt dus niet in contact met de Nederlandse samenleving en heeft geen sociale contacten. Het komt veel voor dat hele families bij elkaar in de straat wonen, maar dat de vrouwen onder druk van de families niet naar buiten gaan.

Tot slot is er de lichte mate van verborgenheid, waarbij de vrouw niet werkelijk opgesloten is; ze mag wel naar buiten, maar denkt zelf dat ze dit niet kan. Bij deze lichtere mate van verborgenheid is er veelal sprake van weinig sociale activiteiten en een isolement dat zichzelf in stand houdt: de vrouw heeft bijvoorbeeld gezien hoe haar moeder als verborgen vrouw leefde, of ze is zelf als verborgen dochter opgegroeid. Ze heeft de situatie geaccepteerd, is murw, of is eraan gewend en weet niet beter, terwijl haar omstandigheden ondertussen zijn veranderd en er nu niemand meer is die haar tegenhoudt.

Geweld

Er zijn verschillende vormen van geweld waar verborgen vrouwen mee te maken kunnen krijgen: huiselijk, seksueel, psychisch en eergerelateerd geweld. Er is sprake van ‘digitaal geweld’ bij online bedreigingen of chantage met privéfoto’s, maar bijvoorbeeld ook door vrouwen de toegang tot het internet of huistelefoon te ontzeggen, of door hun smartphone af te pakken. We spreken van ‘transnationaal geweld’ als een vrouw gedwongen wordt achtergelaten in het buitenland, daar in elkaar wordt geslagen, wordt opgesloten, uitgehuwelijkt of, in het ergste geval, wordt vermoord.

Signalen verborgen vrouwen

Er zijn verschillende signalen die op een situatie kunnen duiden waarin er sprake is van een verborgen vrouw:

Een verborgen vrouw is een vrouw die niet voor zichzelf durft op te komen, of die al zó lang in haar situatie zit, dat ze niet meer weet hoe ze dat moet doen.
Ze heeft op verschillende gebieden gezondheidsproblemen: haar klachten zijn zowel mentaal als fysiek.
De verborgen vrouw is nooit te zien - op het schoolplein, op ouderavonden, bij het doen van boodschappen - of ze komt alleen op afspraken als ze wordt vergezeld door haar schoonfamilie of man.
De meeste verborgen vrouwen hebben naast de Nederlandse nationaliteit ook een andere etniciteit.
Verborgen vrouwen zijn financieel afhankelijk van hun schoonfamilie en/of hun partner. Ze beschikken niet over hun eigen geld. Ze hebben geen eigen bankrekening of, als ze die wel hebben wordt die gecontroleerd of wordt hun bankpas afgepakt.
Omdat ze niet over eigen geld beschikken, kunnen ze geen boodschappen doen. Voor hun basale levensbehoeften zijn ze daardoor afhankelijk van hun man of schoonfamilie, of van betrokken buitenstaanders.
Verborgen vrouwen worden continu gecontroleerd en mogen niks zelf doen. Ze leven in een soort gevangenis. Kinderen worden vaak ook het slachtoffer als hun moeder geestelijk en/of fysiek mishandeld wordt; niet alleen omdat ze getuigen zijn van wat er gebeurt, maar ook omdat het geweld in sommige gevallen zelfs tegen de kinderen gebruikt wordt.
Soms willen verborgen vrouwen geen hulp, omdat ze bang zijn dat dit zal leiden tot meer problemen en/of geweld.
De vrouwen moeten soms gedwongen inwonen bij de schoonfamilie.
De vrouwen zijn nooit alleen.
Taalvaardigheid, leeftijd en opleidingsniveau behoren niet tot de signalen: sommige vrouwen spreken Nederlands en anderen niet, en het kan laag- en hoogopgeleide vrouwen van alle leeftijden overkomen.

Wat kun je als buitenstaander doen?

Als buitenstaander kun je veel betekenen voor deze vrouwen. Je kunt een bijdrage leveren en ze helpen om hun vrijheid, veiligheid en waardigheid terug te krijgen. Ook kun je ze een luisterend oor bieden en handelingsperspectieven aanreiken, om ze in staat te stellen hun lot in eigen handen te nemen.

Tips

Heb je het gevoel dat je moet ingrijpen? Wees dan niet bang om je te mengen in andermans zaken.
Toon belangstelling. Voor sommige vrouwen is het al genoeg dat er zo nu en dan eens gevraagd wordt hoe het met ze gaat. Dit helpt om vertrouwen op te bouwen.
Geef aan dat zij niet de enige is die in deze situatie zit, en dat de daders strafbaar zijn; vrouwen die gedwongen in verborgenheid leven, zijn vrouwen die beroofd worden van fundamentele mensenrechten.
Vertel ook dat er niks mis is met het accepteren van die hulp en dat ze zich niet hoeft te schamen om gebruik te maken van hulpinstanties, zoals de vrouwenopvang, GGZ of Veilig Thuis.
Daarnaast kun je haar geruststellen dat Nederlandse professionals zich aan een beroepsgeheim moeten houden, dus geen informatie door zullen geven aan de echtgenoot of schoonfamilie. Ook zijn hulpverleners niet corrupt en zullen vrouwen niet seksueel misbruikt worden.
Laat haar zelf haar eigen tempo bepalen en oefen geen druk op haar uit. Dit kan haar afschrikken.
Probeer haar angsten te begrijpen en vertel dat ze hier in Nederland geholpen kan worden met haar problemen.
Geef aan dat ze, als ze het huis wil verlaten, alles meeneemt. Belangrijke documenten zijn een paspoort, verblijfsvergunning en verzekeringspasje; als ze kinderen heeft, is het belangrijk dat ze ook hun documenten meeneemt.

Is er sprake van geweld?

Zoals hierboven is beschreven, kan geweld in verschillende vormen voorkomen. Als er sprake is van geweld, is het belangrijk dat buitenstaanders actie ondernemen.

Tips

Bel in een noodgeval 112.
Doe een melding bij Veilig Thuis en de politie als je het vermoeden hebt dat er iets gaande is.
Het moet ook gemeld worden als er geweld tegen de kinderen van de vrouw wordt gebruikt.
Probeer haar daarnaast over te halen zelf een melding of aangifte te doen. Vertel haar dat het belangrijk is dat ze dat doet; de meldingen en aangiftes kunnen later dienen als bewijsstukken die haar verhaal versterken.

Zijn er kinderen?

Vrouwen met kinderen trekken minder snel aan de bel. Ze voelen een hoge drempel om uit hun situatie te stappen. Dit weerhoudt ze er vaak van om contact op te nemen en een uitweg te zoeken.

Tips

Probeer haar gerust te stellen en geef aan dat haar kinderen niet zullen worden afgepakt als ze hulp accepteert.
Vertel haar dat ze ook contact kan opnemen met de school, of vertel haar situatie door aan een schoolmaatschappelijk werker, leraar of peuterspeelzaalleidster.
Daarnaast kun je haar wijzen op de mogelijkheid om haar situatie te bespreken met de arts van het consultatiebureau of de huisarts.
Geeft zij aan dat ze bang is dat haar kinderen worden gehersenspoeld door de partner en/of schoonfamilie? Probeer haar gerust te stellen en geef aan dat de professionals de situatie heel goed kunnen inschatten.
Vertel haar dat ze, als ze van plan is te ontsnappen, haar kinderen mee kan nemen naar de vrouwenopvang.
Vaak zijn verborgen vrouwen terughoudend om naar de vrouwenopvang te gaan, omdat ze bang zijn dan als ‘eerloos’ of als ‘hoer’ worden gezien, of omdat ze daarmee geassocieerd zullen worden. Stel haar gerust dat de vrouwenopvang veilig is.
Help haar het lot in eigen handen te nemen
Verborgen vrouwen beseffen vaak niet dat ze onrecht wordt aangedaan en leggen zich bij hun situatie neer. Buitenstaanders kunnen helpen om dit te veranderen.

Tips

Elk mens heeft hier in Nederland individuele rechten. Vertel de vrouw wat haar rechten zijn als zij dat zelf niet weet. Iedereen heeft het recht om vrij te leven en zelf over het eigen leven te beschikken.
Wijs haar erop dat er altijd instanties zijn die haar kunnen helpen als dat nodig is. Of dit nu een taalcursus is, of een computerles: in Nederland is het altijd mogelijk om hulp te krijgen.

Ken jij een verborgen vrouw, laat haar weten dat Femmes for Freedom concrete handelingsperspectieven heeft ontwikkeld waar zij gebruik van kan maken. Wil je deze opvragen, of wil je meer informatie? Neem dan contact met ons op.

Wat kun je als hulpverlener doen?

Ben jij een hulpverlener en probeer je een vrouw te helpen die geïsoleerd wordt? Lukt dat niet goed en weet je niet waar je rekening mee moet houden? Of kun je wel wat richtlijnen gebruiken? We geven je graag enkele tips.

Tips

Er zijn verschillende soorten verborgenheid. Zoek uit van welk niveau er sprake is bij de hulpzoekende, zodat je weet waar je rekening mee moet houden.
Probeer de hulpzoekende te begrijpen door naar haar te luisteren. Dit is de eerste stap bij het mogelijk doorbreken van haar gedwongen isolement.
Als ze de taal niet goed beheerst, zorg dan voor een tolk.
Onthoud dat de vrouwen over geen of weinig middelen bezitten. Ze zijn vaak financieel afhankelijk en hebben dus geen geld.
Schrik ze niet af en leg of dring ze niks op, tenzij er sprake is van een levensbedreigende situatie. Elke hulpzoekende bepaalt het eigen tempo.
Heb je lange tijd niks vernomen van de hulpzoekende? Ga hier achteraan: het kan zijn dat ze geen mogelijkheid meer heeft gehad om contact op te nemen.
Zorg ervoor dat er niet al te veel hulpverlening op een zaak zit. Elke hulpverlener wil bepaalde belangen behartigen; een strijd daarover kan dan niet goed uitpakken voor de vrouw.
Als er meerdere professionals bezig zijn met de vrouwen, dan is het belangrijk dat zij onderling alle informatie delen.
Plan huisbezoeken in om de situatie persoonlijk in te schatten.
Bij gedwongen opsluiting is sprake van een misdrijf. Houd er rekening mee dat er meerdere strafbare feiten mee kunnen spelen: denk aan diefstal, mishandeling en ontvoering van kinderen.
Houd er rekening mee dat geweld in verschillende vormen voorkomt, zie daarvoor het kopje ‘Geweld’.Het is moeilijk voor een verborgen vrouw om op een buitenstaander te vertrouwen. Probeer haar vertrouwen te winnen en geef niet op als het te lang duurt.
Stel haar gerust dat haar kinderen niet worden afgenomen. Veel vrouwen zijn namelijk bang dat hun kinderen worden afgepakt; door de partner, de schoonfamilie, het Nederlandse rechtssysteem of de hulpverlening.
Als de hulpzoekende aangeeft dat ze bang is dat haar kinderen worden gehersenspoeld of afgenomen door de schoonfamilie en/of partner, pak dit dan voorzichtig aan. Zij zijn er namelijk rotsvast van overtuigd dat dit het geval is. Als ze zich niet serieus genomen voelen, kun je het vertrouwen beschadigen.

U kunt haar ook de folder 'Ontsnap uit je huis' van Femmes for Freedom meegeven of verspreiden in uw praktijk. Deze flyer is in 8 talen vertaald: Arabisch, Engels, Farsi, Frans, Somalisch, Tigrinya, Turks en Urdu. Indien de vrouw niet kan lezen of thuis geen folder kan of mag bewaren kunt u haar doorverwijzen naar deze pagina van onze website.

Verborgen vrouwen en de Nederlandse wet

Als iemand jouw fundamentele mensenrechten beperkt of ontneemt dan kun je hier hiertegen strijden. Verborgen vrouwen krijgen met meer problemen te maken dan alleen gedwongen isolement. Wij hebben hier de wetsartikelen benoemd waar een vrouw mee te maken kan krijgen en waar zij een beroep op kan doen als zij wil ontsnappen aan haar situatie en de daders wil laten berechten. De daders (partners en/of schoonfamilie) zijn namelijk strafbaar voor het gedwongen isoleren van een vrouw en alle gevolgen van dien.

Het van belang dat je als verborgen vrouw goed weet dat jij volledig in jouw recht staat. Hierbij is de dader alleen strafbaar als er bewijzen zijn waarmee het slachtoffer kan aantonen dat er sprake is van gedwongen isolement. Bewijsstukken zijn; aangiftes, meldingen, getuigen. Dus probeer altijd aangifte te doen of een melding. Zo sta jij sterker in je schoenen. Als hulpverlener kan jij ook een melding doen en kan je vrouwen empoweren zelf ook een aangifte of een melding te doen.

Ben jij hulpzoekende of een professional en wil je weten op welke wetsartikelen jij een beroep kan doen als het gaat om gedwongen isolement. Zie hier dan de volgende wetsartikelen;

Artikel 242, Verkrachting;

Sommige vrouwen weten niet dat verkrachting binnen het huwelijk ook strafbaar is. Zij geven aan dat het een plicht is vanuit de positie die zij innemen in een huwelijk en dat zij niet kunnen weigeren als hun partner seks wil. Hier in Nederland houden wij ons niet aan die normen. Als jij als vrouw geen seks wil, zelfs als je in een huwelijk zit, dan hoef je ook geen seks. Degen die jou daartoe dwingt is strafbaar.

Artikel 273f, Mensenhandel;

Een gedwongen isolement is een vorm van mensenhandel. De vrouwen die hiermee te maken krijgen worden in hun kwetsbare positie; afgeperst, misleidt en misbruikt. De vrouwen worden op verschillende manieren uitgebuit; seksuele uitbuiting, maar ze worden ook gedwongen tot arbeid. Alle huishoudelijke taken worden op hen geschoven.

Artikel 279, Kinderontvoering;

De vrouwen worden gechanteerd met de veiligheid van hun kinderen. Het komt voor dat hun kinderen worden ontvoerd of dat zij achtergelaten worden en dat de kinderen worden meegenomen door de schoonfamilie en/- of vader.

Artikel 282, Misdrijven tegen de persoonlijke vrijheid;

Gedwongen isolement staat gelijk aan het ontnemen/ beperken van iemands persoonlijke vrijheid.

Artikel 284, Dwang;

Verborgen vrouwen krijgen continu te maken met dwang. Alles wordt ze opgedwongen; het isolement het huishouden etc. Dit wordt gedaan door middel van geweld, bedreiging en chantage.

Artikel 285b, Belaging;

Belaging houdt in dat er een inbreuk wordt gemaakt op je persoonlijke levenssfeer. Dit komt ook voor bij de verborgen vrouwen. Niet alleen wordt hun persoonlijke vrijheid ontnomen, maar er wordt ook nog eens inbreuk gemaakt op hun persoonlijke levenssfeer doordat ze die zelf niet kunnen invullen. Zelfs als je ontsnapt aan je situatie dan kan dit nog steeds van toepassing zijn. Dit wordt ook wel stalking genoemd.

Artikel 300, Mishandeling;

Gedwongen isolement gaat vaak gepaard met mishandeling. De vrouwen worden blootgesteld aan lichamelijke mishandeling en psychische mishandeling.

Artikel 310, Diefstal;

Dit is iets waar bijna alle verborgen vrouwen mee te maken krijgen. De vrouwen krijgen van thuis uit allemaal goud en geld mee. Zodra ze getrouwd zijn neemt de schoonfamilie en/-of partner dit in bewaring en zien zij het nooit meer terug. De verborgen vrouwen die mogen werken worden ook bestolen. Hun salaris wordt afgenomen en niet te vergeten alle kostbare sieraden.