Open brief: strafbaarstelling illegaliteit ondermijnt veiligheid van vrouwen en slachtoffers van mensenhandel

Aanstaande maandag vindt de plenaire behandeling plaats van de asielnoodmaatregelen, inclusief de strafbaarstelling van illegaliteit. Wij maken ons grote zorgen, omdat de gevolgen van de strafbaarstelling van illegaliteit voor vrouwen en kinderen zonder verblijfsstatus immens zijn en diep ingrijpen in hun veiligheid en toegang tot bescherming.

Daarom hebben wij onderstaande openbare brief geschreven en vragen wij om uw steun. Laat uw stem horen door een tweet of e-mail te sturen naar de Tweede Kamerleden die nu aan tafel zitten bij de formateur, in  het bijzonder van D66, CDA en VVD. Ook JA21 is hierbij van belang, juist nu de koers wordt bepaald.

X-accounts om te taggen:
@ministerBZ
@ingridmichon
@jpaternotte
@VondelingMarina
@QueenyRaj
@Lisawesterveld
@BartvdBrink
@DiederikBoomsma
@lidewij_devos
@lientje1967
@djhvandijk
@Ct_teunissen
@DonCeder
@jimmydijk

E-mail adressen Tweede Kamer:
i.michon-derkzen@tweedekamer.nl
J.paternotte@tweedekamer.nl
m.vondeling@tweedekamer.nl
q.rajkowski@tweedekamer.nl
l.westerveld@tweedekamer.nl
B.vdbrink@tweedekamer.nl
diederik.boomsma@tweedekamer.nl
l.dvos@tweedekamer.nl
c.vdplas@tweedekamer.nl
d.j.h.vdijk@tweedekamer.nl
christine.teunissen@tweedekamer.nl
d.ceder@tweedekamer.nl
j.dijk@tweedekamer.nl

Open brief aan minister van Weel en de Eerste en Tweede Kamer

Den Haag, 11 december 2025

Geachte Minister en leden van de Tweede en Eerste Kamer,

In Nederland moet veiligheid geen privilege zijn. Vrouwen en kinderen die niet veilig zijn, verdienen bescherming van onze rechtsstaat. Een land dat haar liberale waarden serieus neemt, hoort degenen die het kwetsbaarst zijn te beschermen tegen geweld, misbruik en uitbuiting.

De strafbaarstelling van illegaliteit raakt niet alleen de meest kwetsbare mensen in ons land,en de waarden waar Nederland voor staat; het ondermijnt ook de uitvoerbaarheid en de rechtsstaat.

Alle toonaangevende organisaties in Nederland zeggen hetzelfde: strafbaarstelling van illegaliteit is geen goed idee. Van de Raad van State, de Raad voor de Rechtspraak, de VNG, de Nationale Politie, de PO-Raad, Clingendael tot NGO’s in ons land: iedereen waarschuwt voor de ernstige gevolgen. Waarom luistert de minister niet naar deze gezaghebbende organisaties? Waarom wil de minister dit op deze manier geregeld hebben? 

Voorstanders van de strafbaarstelling van illegaliteit gebruiken vaak het argument dat “het in andere landen óók strafbaar is. Echter, die vergelijking gaat niet op. De context, uitvoering en rechtsbescherming verschillen namelijk fundamenteel. Blind verwijzen naar het buitenland is geen onderbouwing voor beleid dat illegale vrouwen en kinderen extra onveilig maakt.

Strafbaarstelling van illegaal verblijf ondermijnt bescherming van slachtoffers van mensenhandel, geweld én kinderen

De voorgestelde strafbaarstelling van illegaal verblijf staat op gespannen voet met het non-punishmentbeginsel voor slachtoffers van mensenhandel. In artikel 273f lid 9 van het Wetboek van Strafrecht is vastgelegd dat slachtoffers niet strafbaar zijn voor strafbare feiten waartoe zij onder dwang zijn gebracht. Tegelijkertijd stelt de aangepaste Asielnoodmaatregelenwet illegaal verblijf strafbaar.

Dit creëert een fundamentele tegenstrijdigheid. De wet erkent aan de ene kant dat slachtoffers niet gestraft mogen worden voor gedwongen handelen, terwijl datzelfde handelen aan de andere kant als zelfstandig misdrijf wordt gecriminaliseerd. Dit botst met het lex certa-beginsel en legt politie, justitie en hulpverleners onuitvoerbare dilemma’s op.

Deze spanning wordt nog groter door de aangenomen motie over de dochterregeling, die juist bedoeld is om vrouwen en meisjes te beschermen tegen verlies van verblijfsrechten en zelfs Nederlandse nationaliteit bij huwelijksdwang en gedwongen achterlating.

Femmes for Freedom behandelde  zaken van vrouwen die door uithuwelijking en langdurig verblijf in het buitenland hun verblijfsrecht verloren. Zij keerden terug naar Nederland met een toeristenvisum dat afliep, waarna zij in de illegaliteit belandden. Wat vandaag nog incidenten lijken, worden met deze wetgeving structurele gevolgen.

Kopje Soep

Het is niet genoeg om te zeggen dat hulp geven, het bekende kopje soep van de kerk, niet strafbaar wordt. Als illegaliteit strafbaar is, denkt men dan werkelijk dat vrouwen en kinderen die moeten onderduiken uit angst voor vervolging, toch voor een kop soep naar de kerk gaan? In de werkelijkheid van angst, strafbaarheid en onzekerheid zullen zij die hulp juist niet meer durven te zoeken. Strafbaarstelling creëert wantrouwen, stigmatisering, isolatie en volledige afwezigheid van bescherming. Politici, links én rechts, spiegelen zich graag aan Amerikaanse debatten, beelden en maatregelen. In Dagblad Trouw heeft Minister Van Weel gezegd ‘we gaan geen jacht maken op mensen zonder papieren’. Helaas rechtvaardigt de wet juist wel die jacht, omdat het een juridische basis heeft gekregen. Daarom zijn de zorgen over Nederlandse varianten van ICE-taferelen reëel. En dat is een richting waarin Nederland zich nooit mag bewegen.

Impact op vrouwen: slachtoffers van geweld en uitbuiting

De strafbaarstelling van illegaal verblijf heeft met name ernstige gevolgen voor vrouwen die slachtoffer zijn van huiselijk geweld, seksueel geweld, eergerelateerd geweld, huwelijksdwang of uitbuiting buiten het mensenhandelregime. Angst voor strafvervolging of uitzetting weerhoudt vrouwen ervan om hulp te zoeken of aangifte te doen. Dit duwt vrouwen de onzichtbaarheid in, vergroot hun afhankelijkheid van daders en bevordert straffeloosheid.De politiek kan niet aan de ene kant beloven om femicide en geweld tegen vrouwen te bestrijden, terwijl zij aan de andere kant vrouwen doelbewust kwetsbaarder maakt voor geweld.

Onder het VN-Vrouwenrechtenverdrag en het Verdrag van Istanbul (Artikel 4 Verdrag van Istanbul; CEDAW General Recommendation 35, para. 29, CEDAW General Recommendations 33, para.10.) is Nederland verplicht alle vrouwen op haar grondgebied effectief te beschermen tegen geweld, ongeacht verblijfsstatus. Wetgeving die indruist tegen internationale verdragen en die vrouwen afschrikt om bescherming te zoeken, staat haaks op deze verplichtingen. Of denkt de politiek hier anders over? 

Wat betekent dit voor kinderen?

Een cruciale vraag blijft onbeantwoord: worden minderjarige kinderen zonder verblijfsstatus strafbaar door het enkele feit dat zij in Nederland verblijven? En zo ja: vallen zij dan onder het jeugdstrafrecht? Het criminaliseren van kinderen op basis van verblijfsstatus druist rechtstreeks in tegen het VN-Kinderrechtenverdrag, waarin het belang van het kind centraal staat.

Wetgeving verdient zorgvuldigheid

Het is onverstandig om strafbaarstelling van illegaal verblijf via noodwetgeving of versnipperde wetswijzigingen in te voeren. De materie is complex, raakt aan strafrecht, migratierecht, mensenhandelwetgeving, vrouwenrechten en kinderrechten. Het vereist een afzonderlijk, integraal wetsvoorstel dat uitvoerbaarheid, proportionaliteit en rechtsstatelijke consequenties zorgvuldig weegt.

Nederland heeft zich verplicht tot bescherming van vrouwenrechten en kinderrechten, ongeacht verblijfsstatus. Wetgeving mag niet bijdragen aan onzichtbaarheid, angst en straffeloosheid. Door illegaal verblijf strafbaar te stellen worden juist degenen die geweld plegen, uitbuiten of vrouwen en kinderen onderdrukken beter beschermd dan hun slachtoffers. Slachtoffers zullen uit angst voor vervolging geen hulp meer zoeken, geen aangifte meer durven doen en geen contact meer maken met autoriteiten, waardoor daders onzichtbaar en beloond worden.

Wij vertrouwen erop dat u deze wet niet aanneemt, een wet die vrouwen en kinderen vermorzelt en daders ruimte geeft staat haaks op alles waarvoor Nederland  zegt te staan. Ook illegale vrouwen en kinderen verdienen goede wetgeving en beleid en Femmes for Freedom zal altijd voor hen blijven strijden.

Lucia Nuijts en Amber Giesen